Alınan Ekonomik Önlemler

TÜRKİYE’DE VE DİĞER ÜLKELERDE KRİZE KARŞI ALINAN ÖNLEMLER

Krizin etkilerinin ortaya çıkmasıyla birlikte ülkeler çeşitli önlem paketleri açıklamaya başladılar. Bu çerçevede, IMF, Dünya Bankası gibi kurumlar da üye ülkelere, krize karşı mücadelede kullanılmak üzere yeni kolaylıklar sağlandığını açıkladılar. IMF’den yapılan açıklamada, 1 trilyon dolar olarak hazırlanan kriz paketine Türkiye’nin başvurusunun olmadığını belirtildi. Diğer yandan, Amerika Merkez Bankası (FED), 700 milyar USD tutarında bir paket açıkladı. Bu paket likidite sağlamak için kullanılacak olmasına karşın, SWAP ve repo piyasaları üzerinden, üçüncü ülkelere de fon sağlama kolaylıkları sunuldu. Ancak, SWAP işlemi yapılabilecek ülkeler arasında Türkiye sayılmamıştır. Repo piyasası ile sağlanan tahvil karşılığı döviz elde etme kolaylığını kullanmak açısından ise, Merkez Bankasında yeterli dolar cinsi tahvil olmadığı için faydalanma imkanının kısıtlı olduğu anlaşılmıştır.

Ülkeler / Kurumlar	Tutar	Cins	GSMH' ya Oranı
IMF	1,0	Trilyon $
ABD	2,2	Trilyon $	10%
FED	700,0	Milyar $
JAPONYA	988,0	Milyar $	20%
AMB	750,0	Milyar EUR
AB	540,0	Milyar EUR
ALMANYA	750,0	Milyar EUR	18%
İTALYA	400,0	Milyar EUR	20%
İNGİLTERE	300,0	Milyar Sterlin	15%
FRANSA	250,0	Milyar EUR	10%
İSPANYA	220,0	Milyar EUR	15%
TÜRKİYE	100,0	Milyar TL	2%
TCMB	100,0	Milyar TL	2%
Tablo: Korona Krizi Nedeniyle Ülkelerin Aldığı Finansal Önlemlerin Tutarı

Korona virüsü salgının neden olduğu ekonomik krizin üstesinden gelebilmek için bazı ülkelerde açıklanan paketler ve milli gelire oranları tablo da verilmiştir.

Türkiye’nin açıkladığı paketlerin büyüklüğü henüz milli gelirin % 2’ si civarındadır. Ayrıca, bu paketlerin esası, doğrudan gelir aktarmak şeklinde değil, mevcut durumda ortaya çıkan yüklerin bir kısmını ötelemek şeklindedir. Ancak, her durumda bütçe üzerinde etkisi olacağı açıktır.

Türkiye’de açıklanan ekonomik İstikrar paketlerinin içeriği aşağıdaki gibidir :

1. Krizden en çok etkilenen bazı sektörlerde mücbir sebep varlığı kabul edilerek, bunların KDV ve Stopaj vergi yükümlülükleri, SGK prim ödemeleri 6 şar ay ertelendi. (Perakende Ticaret, AVM’ler, Demir Çelik ve Metal Sanayi, Otomotiv, Lojistik-Ulaşım, Sinema-Tiyatro Faaliyetleri, Konaklama, Yiyecek ve İçecek Hizmetleri, Tekstil ve Konfeksiyon Faaliyetleri, Etkinlik ve Organizasyon vb.)
2. Kredi borcu olan işletmelerin vadesi gelen kredi borçları için başta kamu bankaları olmak üzere erteleme paketleri açıklandı.
3. Çalışanlarında azaltma yapmamak koşuluyla, Kredi Garanti Fonu (KGF) limiti yükseltilerek teminat sorunu nedeni ile kredi alamayan firmaların banka kredilerine erişimi kolaylaştırılacak.
4. İhtiyaç sahibi ailelere 2 milyar TL'lik bir kaynak aktarılacak. (Bu daha sonra 4 milyar TL' ye çıkarıldı)
5. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranında indirim yapılacak.
6. İhracatçıya stok finansman desteği verilecek.
7. Konut alımında kredi koşullarında kolaylık sağlanacak.
8. Tüm sektörlerde asgari ücret desteği devam ettirilecek.
9. En düşük emekli maaşı 1.500 liraya yükseltilecek.
10. 2 aylık telafi çalışma süresi 4 aya çıkarılacak.
11. Kamu bankaları aracılığıyla aylık 5 bin TL'nin altında geliri olan vatandaşlar için düşük faiz oranıyla temel ihtiyaç kredisi desteği getirilecek.
12. Karşılıksız çek düzenleme cezalarının durdurulması ve karşılıksız çek ve sicil affı getirilecek.
13. Halkbank üzerinden esnafa yönelik düşük faizli 25.000 TL limitli işletme finansman desteği sağlanacak.
14. Özel bankalar tarafından başta KOBİ'ler olmak üzere şartları sağlayan tüm şirketlere yönelik Hazine destekli KGF kefaletli Çek Ödeme Destek Kredisi ve Kredi Desteği uygulaması devreye alınacak.
15. Dar gelirli gruplara yönelik bazı nakit destek ödemeler yaygınlaştırılacak ve emeklilere yönelik bayram ikramiyesi ödemelerinin ödeme tarihleri öne çekilecek.
16.Devlet destekli ticari alacak sigortası uygulaması 125 milyon TL ciroya kadar, KOBİ'leri kapsayacak şekilde kapsamı genişletilecek.
17. Büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve bağlı kuruluşlarının gelir vergisi tevkifatı beyan ve ödeme süreleri tüm sosyal sigorta prim ödemeleri 3 ay ertelenecek.
18. Büyükşehir belediyeleri, belediyeler ve bağlı kuruluşlarının su tüketimine bağlı alacakları ertelenecek.
19.Belediyelerin aylık vergi payı ödemelerinden, borçlarına karşılık yapılan kesinti 3 ay süreyle yapılmayacak.
20. Cumhurbaşkanlığı tarafından krizden etkilenen dar gelir gruplarına yönelik olarak "Biz Bize Yeteriz Türkiyem" adıyla yardım kampanyası başlatıldı.
21. Üniversite hastanelerindeki sağlık çalışanlarına performans ödemeleri 3 ay tavandan yapılacak.
22. Konaklama vergisi uygulaması 01.01.2021'e ertelendi.
23. Ecrimisil ve kullanım bedeli ödemeleri ötelenecek.
24. Büyükşehir belediyeleri ile belediyeler, kendisinden izin veya ruhsat almak ya da hat kiralamak suretiyle çalışan gerçek ve tüzel kişilere, toplu taşıma hizmetinin kesintisiz olarak yürütülebilmesiyle sınırlı olacak şekilde, maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 3 aylık süreyle sınırlı olmak üzere meclis kararıyla; gelir desteği ödemesi
25. Faaliyetleri durdurulan veya faaliyette bulunamayan işletmelerin yıllık ilan ve reklam vergileri ile yıllık çevre temizlik vergilerinin, faaliyetleri durdurulan veya faaliyette bulunulamayan dönemlere isabet eden kısmı alınmayacak.
26. Türkiye Elektrik Dağıtım Anonim Şirketi'nin (TEDAŞ) elektrik tüketiminden kaynaklanan alacaklarından vadesi 1/2/2020 tarihi (bu tarih dâhil) itibarıyla geldiği halde maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla ödenmemiş ve ilgili Kanunlar uyarınca yapılandırılmamış olan alacaklarının asılları yapılandırılmakta ve fer'ilerinin tahsilinden vazgeçilecek.
27. Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde yürütülen faaliyetlerin 4 ay süreyle Ar-Ge ve tasarım merkezleri dışında da yapılması imkanı getirilecek.
28. Faaliyetlerini azaltan ya da durduran işletmelerde, koşulların sağlanması halinde (60/450 gün prim ödemiş olmak) çalışanlara 3 ay boyunca Kısa Çalışma Ödeneği ödenecek.
29. Üç ay süreyle, toplu iş sözleşmesinin yapılması, toplu iş uyuşmazlıklarının çözümü ile grev ve lokavta ilişkin süreçler durdurulacak.
30.Ücretsiz izne ayrılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan ve 15/3/2020 tarihinden sonra iş sözleşmesi feshedilen işçi için üç ay süre ile günlük 39,24 TL işsizlik ödeneği ödenecek.
31. Korona virüs sebebiyle işverenlerin yaptıkları zorlayıcı sebep gerekçeli kısa çalışma başvuruları için, uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeksizin, işverenlerin beyanı doğrultusunda kısa çalışma ödemesi gerçekleştirilecek.
32. 4857 sayılı İş Kanununa eklenen geçici 10 uncu madde ile kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından işçi işten çıkarılamayacak.
33.Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu kapsamında el konulan ve bulaşıcı salgın hastalıkla mücadele ile doğrudan ilgili tıbbi cihaz ve malzemeler vb.nin kovuşturma evresinde mahkemeden tahsisi talep edilebilecek.
34. Sermaye şirketleri 30/9/2020 tarihine kadar; 2019 yılı net dönem kârının yalnızca %25'inin dağıtımına karar verilebileceği, geçmiş yıl kârlarının ve serbest yedek akçeleri dağıtıma konu edemeyecek ve genel kurulca yönetim kuruluna kâr payı avansı dağıtımı yetkisi verilemeyecektir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından açıklanan önlemler ise, TÜRMOB Korona Salgınının Türkiye Ekonomisine Etkisi Değerlendirmeler Ve Öneriler Raporu’nda açıklamıştır.

Krizin ortaya çıkardığı genel koşullar düşünüldüğünde ve başka ülke örnekleri dikkate alındığında, bu tür desteklerin daha da artırılması gerektiği anlaşılmaktadır. Bankalar üzerinden sağlanan kredi kolaylıkları, bankaların öngördüğü şartlar nedeniyle realize edilememektedir. Bu duruma çözüm getirilmelidir.

Amerika’da 1929 buhranı sonrasında yaşanan bu en sert ekonomik daralmaya karşı hükümet, 2,2 trilyon dolarlık finansal destek paketi açıklamıştır. Bu rakam, ABD milli gelirinin yüzde 10’una karşılık gelmektedir. Mart ortasında açıklanan 2 trilyon dolarlık bu paketin 500 milyar doları büyük firmalara, 377 milyar doları da küçük ve orta ölçekli işletmelere, düşük faizli kredi, hazine garantili kredi ve hibe olarak dağıtılacaktır.

Almanya’ da açıklanan paketin 600 milyar eurosu, hazine garantili kredi ya kamu hissesi konulması şartıyla, Alman şirketleri için ayrılmıştır. Kısa çalışma ödeneği, düşük gelirli çocuklu ailelere nakit destek, küçük işletmelere ve esnafa yönelik hibe paketleri açıklanmıştır

İngiltere’ de açıklanan paket ile şirketlerin eleman çıkartmaması için 3 aylık maaş ödemesi, işsizlik fonu kapsamının ve ödeme tutarının artırılması yanında işleri bozulan küçük işletmelere 25 bin sterline kadar hibe yardımı öngörülmüştür. Paketle şirketlere, işsiz kalanlara ve KOBİ’lere yapılacak toplam yardım büyüklüğü, 90 milyar Sterlini bulmaktadır.

AB bölgesi, Amerika ve İngiltere gibi ülkelerde “helikopter para” olarak da nitelendirilen yöntemlerle, üretimden çekilen, faaliyetlerini durduran ve ekonomik sıkıntı içinde olan tüm kurum ve bireyler nakit aktarımı ile desteklenirken, Türkiye böyle bir yöntemi (en düşük emeklilik maaşı artışı, kısa çalışma ödeneği, ihtiyaç sahibi ailelere aktarım vb uygulamalar hariç) benimsememiş, ağırlıklı olarak, kriz döneminde ortaya çıkacak maliyetleri kriz dönemi sonrasına öteleyecek önlemleri tercih etmiştir.